Video Interactiebegeleiding in de Ouderenzorg (VIO)

In het voorjaar van 2024 heb ik namens de PgD kennisgemaakt met Sandra Diekema, directeur van IMOZ en Inge Hageman, projectmanager expertisecentrum VIO. Het IMOZ is het kenniscentrum belevingsgerichte zorg en richt zich op het implementeren van belevingsgerichte zorg bij zorgprofessionals en zorgorganisaties o.a. door opleiding en training. VIO sluit heel mooi aan bij dit gedachtengoed en is daarom sinds januari 2024 vanuit zorgorganisatie De Wever ondergebracht bij het IMOZ. We brengen graag deze methodiek nog een keer onder de aandacht en hebben Rhea Minke bereid gevonden haar kennis met ons te delen. Zij is Gz-psycholoog bij Warande en supervisor voor de PgD. Ze is geschoold in het gebruik van VIO en deelt graag haar ervaringen met het gebruik ervan.

'VIO is een methode om met video opnames heel gericht naar de communicatie en interactie te kijken met ouderen met onbegrepen gedrag. Via de goed onderbouwde en - getoetste methodiek krijgen verzorgenden of mantelzorgers inzicht in de verschillende stappen van succesvolle communicatie met een bewoner of dierbare met dementie. Er worden video-opnames gemaakt van de interactie met betrokkene in een ontspannen situatie en op momenten dat het onbegrepen gedrag zich voordoet. Vervolgens analyseert de VIO-begeleider de beelden en bekijkt en bespreekt deze samen met verzorgenden of mantelzorger. Hierbij worden de stappen van een succesvolle, persoonsgerichte communicatie stap voor stap uit de video-opnames naar voren gebracht en vervolgens geoefend.

Bij de analyse van de interactie werkt de video als een gedrags-microscoop. De video-beelden kunnen heel bewust op bepaalde korte momenten inzoomen, nog eens teruggespoeld en bekeken worden, zodat je heel precies kunt laten zien wat er gebeurt in de communicatie en het handelen. Zo worden verzorgenden en mantelzorgers zich bewust van hun eigen positieve communicatievaardigheden en het effect daarvan op de zorggvrager. Uit het met elkaar bekijken van de videobeelden volgen hele concrete aanwijzingen hoe de communicatie en omgang met de persoon met onbegrepen gedrag juist goed kan verlopen. Vervolgens gaat het team oefenen met deze aanwijzingen en leren ze deze positief in te zetten in moeilijke situaties met de bewoner.

Nadruk op de positieve momenten

De aandacht bij VIO wordt dus juist gericht op waar het goed gaat, op de positieve elementen in de interactie. Gefilmd worden is spannend en roept vaak ook de nodige weerstand op. Van nature werkt ons brein zo dat we vooral geneigd zijn om naar de negatieve punten van ons zelf kijken. Door de aandacht tijdens de VIO te richten op waar het juist goed gaat, worden de positieve interactie-vaardigheden van de zorgmedewerkers of mantelzorgers versterkt. Ook het bewustzijn van en het vertrouwen in het eigen handelen groeit. Zo krijgen teams die meedoen aan VIO meer zelfvertrouwen en enthousiasme om allerlei uitdagingen op het gebied van complex gedrag aan te gaan.

Omgangsoverleg met video-beelden

De methode wordt vaak intramuraal ingezet in het directe contact tussen de verzorgenden en de bewoner met onbegrepen gedrag. Het onbegrepen gedrag van de bewoner wordt met de VIO-methode begrijpelijk en hanteerbaar gemaakt. In de waan van de dag is het lastig om heel bewust te observeren wat er precies gebeurt in de interactie en de benadering van een bewoner. Video-beelden geven de mogelijkheid om de interactie en het gedrag op micro-niveau te bestuderen en ook de ondersteuningsbehoefte van de bewoner goed te laten zien. Zo krijgen de verzorgenden uit de beelden hele concrete informatie over wat de bewoner nodig heeft. Er komen dus concrete voorbeelden en aanwijzingen uit naar voren hoe de bewoner met complex gedrag ondersteund kan worden. Zo beschouwd is een casus waarbij Video Interactie (VIO) wordt gebruikt te zien als een specifieke vorm van omgangsoverleg. Het blijkt dat het bekijken en leren van video-beelden een hele krachtigere methode voor zelfreflectie, bewustwording en leren is en aanvullend op alleen praten over onbegrepen gedrag en omgang.

De principes die de teamleden leren in de specifieke casussen met VIO kunnen zij later ook heel bewust toepassen in de communicatie met andere bewoners van hun afdeling. Zo werken de VIO- casussen als een olievlek ook positief door voor alle bewoners van de afdeling.

Veilig

De personen die vrijwillig en bewust gefilmd worden, moeten altijd eerst toestemming verlenen voordat de filmbeelden met het team worden teruggekeken. Als er stukjes in de film zitten die de persoon liever niet wil tonen, dan worden deze weg gelaten. Zo zorg je dat het veilig blijft voelen voor de personen die gefilmd worden.

Er is vaak ook een nauwe samenwerking met de familie. In de dementiezorg wordt uiteraard de wettelijk vertegenwoordiger altijd om toestemming gevraagd om filmbeelden te maken. Familie wordt vaak desgewenst ook betrokken bij het inhoudelijke proces. Ook voor familie kan het immers waardevol zijn om mee te kijken met de opnames en de stappen die worden ingezet om de communicatie en interactie succesvol te laten verlopen.

Doelgroepen

De methode VIO is breed toepasbaar in de ouderenzorg. Het meest wordt deze ingezet binnen de zorg voor mensen met dementie, maar ook binnen de somatische zorg, bij bewoners met CVA-problematiek en ook bij psychiatrie kan VIO worden toegepast om de communicatie en omgang met de bewoners te verbeteren en het inzicht in het effect van het eigen handelen bij verzorgenden te vergroten. In het kader van GZSP-zorg kan VIO ook in de thuissituatie worden ingezet om mantelzorgers te ondersteunen in de omgang met onbegrepen gedrag van de persoon voor wie zij zorgen. VIO-trainers zijn niet altijd psycholoog, maar het protocol schrijft wel voor dat er altijd een psycholoog/ orthopedagoog betrokken is bij de indicering en vertaling van de analyse naar een behandel- of benaderingsplan.  

In de bijlage is een mooi overzicht te vinden van de methodiek en opleidingsmogelijkheden.