Terugblik studiemiddag Plots verward

Mandy en Laura begonnen de middag met het toelichten van belangrijke kenmerken van een delier, een neuropsychiatrisch toestandsbeeld. Een delier heeft invloed op het bewustzijn, de aandacht en eigenlijk op alle cognitieve functies. Een delier ontwikkelt zich acuut (in uren tot dagen), de cognitie fluctueert over de dag en er kán (maar hoeft niet) sprake zijn van wanen en hallucinaties. Een delier kan zich uiten in een hypoactieve (38,5%), hyperactieve (21,5%) of gemengde vorm (27,3%). Mandy en Laura leggen uit dat de mogelijkheid van een delier altijd belangrijk is om mee te nemen in je differentiaaldiagnostiek; ze benadrukken: “Een delier heb je tot het tegendeel bewezen is”.

Er moet bij een delier sprake zijn van somatisch onderliggend lijden. Als iemands somatische toestand verbetert, zou het delier moeten verminderen. In de prodromale fase (dus voordat verschijnselen echt herkenbaar zijn) kunnen er al tekenen zijn die erop duiden dat zich een delier aan het ontwikkelen is; er komt al wat meer onrust in het lijf en het hoofd of juist al meer terugtrekgedrag. De aanwezigheid van dementie vergroot de kans op het ontwikkelen van een delier. Het inzetten van delierpreventieve maatregelen vermindert de kans op het ontwikkelen van een delier en kan bij een bestaand delier de duur 1 dag verkorten. Tijdige herkenning en behandeling van een delier geeft betere uitkomsten. De duur en uitkomst van een delier hangt ook af van de kwetsbaarheid van iemands brein en de mate van aanwezigheid van uitlokkende factoren. De kwetsbaarheid van het brein leggen Mandy en Laura uit aan de hand van het ‘brein concept’; een samenspel van hoe plastisch (veerkrachtig) en hoe sterk de connectiviteit van het brein is (zie powerpoint slide 23). Uitlokkende factoren zijn bijvoorbeeld dehydratatie, pijn, infecties, medicijngebruik en slaaptekort.

(Differentiaal)diagnostiek
Als het gaat om het onderscheiden van een delier van andere ziektebeelden, kan je aan een paar dingen denken, leggen Mandy en Laura uit. Bij een psychose zien zij vaak dat wanen en hallucinaties intenser zijn en dat er meer achterdocht is. Bij hallucinaties vanuit een delier is het zien van beestjes een klassiek voorbeeld. Daarnaast kunnen auditieve hallucinaties meer bij een psychose horen. Bij het verschil tussen een delier, dementie en depressie leggen Mandy en Laura meer uit over de verschillen in het verloop, de duur en cognitieve functies (zie powerpoint slide 28). Als er een vermoeden is op een delier én dementie, dan is het advies om eerst het delier te behandelen.

Bij de diagnostiek van een delier kan een Delirium Observatie Schaal (DOS) fijn zijn. Het is hierbij belangrijk om te weten hóé iemand die DOS heeft ingevuld, omdat dit in de praktijk erg kan verschillen per zorgmedewerker. Een totaalscore van 3 of hoger kan duiden op een delier, maar ook op iets anders. Een DOS kan helpen om te zien welke denkfuncties fluctueren over de dag en welke functies ook juist níét fluctueren. De totaalscore van de DOS kan ook iets zeggen over de ernst van de problemen. Mandy en Laura pleiten ook voor het inzetten van een cognitieve screener tijdens een delier, om de ernst van de problemen in kaart te brengen en het beloop ook te kunnen monitoren. Cognitief onderzoek kan bij een licht delier na zo’n 6 weken. Echter wordt bij een vermoeden op dementie aangeraden om een termijn van 3 maanden aan te houden alvorens cognitief onderzoek te doen en een diagnose te stellen.

Behandelen van een delier
Bij het voorkomen van een delier of het behandelen van een delier zijn delierpreventieve maatregelen belangrijk. Hier is o.a. onderzoek over gedaan door Stoffels et al., 2020 en Mandy en Laura geven hier een overzicht van in hun presentatie (slide 33). Naast meedenken over de inzet van delierpreventieve maatregelen, heeft de psycholoog ook een belangrijke rol in het ondersteunen van de familie/naasten. Hierbij gaat het om het geven van psycho-educatie en familie/naasten betrekken bij de behandeling. Het kan mooi zijn om een folder met informatie over een delier te kunnen geven aan familie/naasten. Ook in de begeleiding van het zorgteam kan een psycholoog meedenken en tips geven (slide 34 en 41).

Gevolgen van een delier
De psycholoog heeft ook een rol bij het in kaart brengen en begeleiden van de gevolgen die iemand kan ervaren na het doormaken van een delier. Zo is het belangrijk om te controleren of na het delier ook alle angsten weg zijn of dat er nog bepaalde angsten standhouden. Ook is het belangrijk om te kijken of er nog sprake is van somberheid en/of cognitieve klachten. Blijvende aanwezigheid van cognitieve klachten kan er bijvoorbeeld toe leiden dat iemand meer op zijn/ haar tenen moet gaan lopen en op den duur overbelast, angstig of somber raakt. Uit onderzoek (Stoffels et al., 2020) onder 50-plussers die een delier doormaakten in het ziekenhuis, bleek dat 46% nog klachten had bij ontslag. Van die 46% had ruim een kwart nog restklachten 3 maanden later. Het risico op blijvende klachten na een delier is hoger naarmate er sprake is van meer comorbiditeit en het delier ernstiger was. Bij een hypoactief delier is de prognose slechter, met name doordat een hypoactief delier vaak later wordt herkend en behandeld dan een hyperactief delier. Een delier hangt nauw samen met het risico op het ontwikkelen van dementie; 62,5% van de ooit delirante patiënten is binnen drie tot vijf jaar dement (van Gool et al. 2010).

Intervisie
Na de presentatie van Mandy en Laura was er nog tijd voor intervisie. Hierin werd bijvoorbeeld besproken dat het heel belangrijk is om kennis over hoe iemand voorheen was te hebben, omdat dit kan helpen bij het herkennen van verward gedrag of verandering in aandacht en alertheid. Ook werd gesproken over hoe je meer alert kan zijn op aanwezigheid van een hypoactief delier.

Wil je na het lezen van dit artikel nog meer leren over een delier? Overweeg dan ook supervisie via de PgD! Mandy Wisman en Laura Huisman zijn beiden betrokken bij de PgD als supervisor voor masterpsychologen, piog’s, GZ-psychologen en seniors, zowel voor 1-op-1 als groepssupervisie.